Το παράκτιο αμμοθινικό δάσος του Σχινιά με κουκουναριές και πεύκα
Ο Σχινιάς αποτελεί ένα παραθαλάσσιο αμμοθινικό δασικό οικοσύστημα, με χαλέπιο πεύκη (Pinus Halepensis) και με το ιδιαίτερο φυτικό είδος την κουκουναριά (Pinus Pinea). Μαζί με τη "Στροφιλιά" στην Αχαΐα και τις "Κουκουναριές" στη Σκιάθο, αποτελούν τις μοναδικές συγκροτημένες φυσικές διαπλάσεις του είδους "κουκουναριά"
στην Ελλάδα.
Οι αμμοθίνες ή θίνες της περιοχής είναι οι μικροί λοφίσκοι από άμμο που βρίσκονται στην παράκτια περιοχή και εισχωρούν και μέσα στο δάσος. Αποτελούν σημαντικό οικότοπο στη μεταβατική ζώνη θάλασσας και ξηράς και δημιουργήθηκαν από τις διεργασίες της διάβρωσης και της απόθεσης της άμμου στην παράκτια ζώνη κατά τη διάρκεια πολλών ετών.
Στην παράκτια ζώνη φύεται χαμηλή αμμοθινική βλάστηση με είδη όπως elytrigia juncea, centaurea spinosa, pancratium maritimum, κ.ά. που έχει μεγάλη οικολογική αξία: συμβάλλει στη σταθεροποίηση των θινών αποτρέποντας τη διάβρωσή τους από τον άνεμο και τη θάλασσα, προσφέρει καταφύγιο και τροφή σε πολλά είδη ζώων και συμβάλλει στη βιοποικιλότητα της περιοχής.
Η κουκουναριά του Σχινιά, φυτεύτηκε πιθανότατα κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας ή κατά άλλους στα μέσα του 19ου αιώνα.
Η προηγούμενη βλάστηση ήταν από θαλασσόκεδρους, μαζί με σχίνα (εξ’ ου και η ονομασία της περιοχής, ως Σχινιάς) αλλά κι άλλους θάμνους, ενώ η χαλέπιος πεύκη θα πρέπει να ήλθε στην περιοχή από το λόφο της Δρακονέρας.
Στην περιοχή του έλαβε χώρα η περίφημη μάχη του Μαραθώνα, το έτος 490 π.Χ., υπήρχαν αμμόλοφοι.
Οι αεροφωτογραφίες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού των ετών 1938 και 1945, έδειχναν δάσος σύμπυκνο, με πλούσιο υπόροφο θαμνωδών ειδών. Όμως, από το έτος 1962 (επόμενη σειρά λήψης αεροφωτογραφιών), το δάσος εμφανίζεται αραιότερο, με παρουσία κτισμάτων. Η τωρινή εικόνα του οικοσυστήματος, καμιά σχέση δεν έχει με την παλαιότερη. Η φυσιογνωμία του τόπου άλλαξε, με εμφανή τα σημάδια της ανθρώπινης παρέμβασης.
Πιέσεις
Το δάσος Σχινιά βρίσκεται κοντά στην πρωτεύουσα και χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη φυσική ομορφιά που είναι συνδυασμένη με μία υπέροχη παραλία μήκους 4 χλμ περίπου. Αυτό έχει ως συνέπεια η περιοχή αφενός να αποτελεί σημαντικό φυσικό και οικονομικό πόρο υπερτοπικής σημασίας καθώς κάθε χρόνο προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες με σκοπό την αναψυχή (απόλαυση ακτών, κολύμπι, θαλάσσια σπορ στη συντριπτική τους πλειονότητα), την παρατήρηση πτηνών και την απόλαυση τοπίου αφετέρου αυτή η μεγάλη ανθρώπινη δραστηριότητα έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία του δάσους.
Το έδαφός του, στα σημεία όπου υπάρχει ανθρώπινη δραστηριότητα (και δεν είναι λίγα) είναι χωρίς βλάστηση, με μηδενική φυσική αναγέννηση. Η έλλειψη αναγέννησης του δάσους κουκουναριάς εξαιτίας της ανθρώπινης παρουσίας και της πυκνής κίνησης τροχοφόρων, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες συνιστά σοβαρή απειλή για το δάσος. Τα νεαρά άτομα κουκουναριάς καταστρέφονται με την κυκλοφορία οχημάτων και ανθρώπων. Επίσης στο δυτικό τμήμα όπου παρατηρείται σχεδόν αμιγές δάσος κουκουναριάς, υπάρχουν στο ανώτερο στρώμα του εδάφους ισχυρές οριζόντιες ρίζες
δέντρων κουκουναριάς εκτεθειμένες στην κυκλοφορία ανθρώπων και τροχοφόρων και τον άνεμο. Το ριζικό σύστημα των γέρικων δένδρων αποκαλύπτεται ξεγυμνωμένο και είναι απλωμένο μόνον στον Α΄ εδαφικό ορίζοντα. Υπάρχει φανερή έλλειψη ζωτικότητας και κατατονική λειτουργία του.Γενικώς, είναι ένα οικοσύστημα που πάσχει σοβαρά. Η αυθαίρετη και άναρχη, χρόνια ανθρώπινη δραστηριότητα,
σε συνδυασμό με τις δυσμενείς κλιματο-εδαφικές συνθήκες, έχουν δημιουργήσει ένα ακραίο κι οριακό δασικό οικοσύστημα, το οποίο χρειάζεται πολλή προσπάθεια κι ιδιαίτερη επιστημονική φροντίδα για να μπορέσει να σταθεί και να συνεχίσει να υπάρχει στο μέλλον.
Προστασία
Η κουκουναριά σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ της ΕΕ, θεωρείται ως είδος προτεραιότητας για προστασία, καθώς οι φυτοκοινωνίες που σχηματίζει (δάση κουκουναριάς) είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη διατήρηση της μεσογειακής βιοποικιλότητας.
Οι απειλές και οι κίνδυνοι υποβάθμισης ή και εξαφάνισης των αμμοθινών μπορούν να αντιμετωπιστούν με σωστή διαχείριση, ορθολογικό σχεδιασμό, περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και κοινωνική συναίνεση και αποδοχή. Συνήθως, τα προγράμματα διατήρησης και προστασίας σημαντικών αμμοθινικών συστημάτων ξεκινούν με μελέτες ως προς τη φέρουσα χωρητικότητα τους για ανθρώπινες ή όχι δραστηριότητες, ενώ στον ορθολογικό σχεδιασμό λαμβάνονται υπόψη ήπιες παρεμβάσεις και δράσεις (π.χ. ξύλινα μονοπάτια, εναλλακτικά μονοπάτια πάνω στη άμμο, αμμοφράκτες ανάπλασης, ενίσχυση φυτεύσεων με γηγενή φυτά, συνεχή καταγραφή και πορεία της αποκατάστασης.
Βιβλιογραφία
Κατσιρώδη*, Ε. & Τριβουρέα*, Μ.(2014). Εθνικό Πάρκο Σχινιά Μαραθώνα: Γνωρίζοντας ένα σπάνιο οικοσύστημα της Αττικής (αδημοσίευτα δεδομένα).
Κατσιρώδη*, Ε. & Τριβουρέα*, Μ.(2014).Υγρότοπος Σχινιά (αδημοσίευτα δεδομένα).
H Κατσιρώδη Ελένη, είναι Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος στη Διεύθυνση & Συντονισμό Δράσεων στο Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα, Υμηττού & Νοτιοανατολικής Αττικής.Τριβουρέα Μαρία είναι Βιολόγος στο Γραφείο Διαχείρισης και Διατήρησης Φυσικού Περιβάλλοντος στο Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα, Υμηττού & Νοτιοανατολικής Αττικής.
